Không giống như các loại sâu bệnh hại khác, bệnh lem lép hạt lúa là loại bệnh được gây ra bởi rất nhiều tác nhân. Chính vì vậy, việc tìm ra nguyên nhân và phòng trừ bệnh lem lép hạt trên cây lúa khiến bà con nông dân gặp không ít khó khăn.

Bệnh lem lép hạt lúa là gì?

Lem lép hạt là tên gọi chung của hiện tượng hạt lúa bị lửng (bên trong có rất ít gạo) hoặc bị lép (bên trong hoàn toàn không có gạo). Khi lúa bị lem lép hạt có thể kèm theo triệu chứng vỏ và hạt gạo bị đổi màu tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh. Bệnh lem lép hạt ở lúa không chỉ làm giảm năng suất mà còn làm giảm chất lượng của hạt gạo, gây thiệt hại về kinh tế cho bà con nông dân.

Lem lép hạt xuất hiện khi nào?

Thời kỳ dễ nhiễm bệnh nhất là giai đoạn lúa trổ bông đến chín sữa, rơi vào những tháng có nhiệt độ thấp, độ ẩm không khí cao, lượng mưa lớn và số ngày mưa nhiều. Khó có giống lúa, thời vụ nào tránh được bệnh lem lép hạt gây hại, chỉ khác nhau ở mức độ nhiều hay ít phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và khả năng kiểm soát, phòng trừ bệnh. Nếu lúa bị lem lép hạt sớm lại gặp được điều kiện thời tiết thuận lợi cho bệnh phát triển mà bà con không kịp thời phun xịt thuốc phòng trừ thì tỉ lệ hạt lép lửng sẽ rất cao, gây thiệt hại lớn về sản lượng.

Nguyên nhân gây ra lem lép hạt là gì?

Có rất nhiều tác nhân gây ra bệnh lem lép hạt. Phát hiện kịp thời và đúng tác nhân gây bệnh sẽ giúp bà con lựa chọn biện pháp phòng trừ hiệu quả. Có 3 nguyên nhân chính gây ra hiện tượng lem lép hạt ở lúa:

1. Lem lép hạt do nấm

Hiện nay, có tới hơn 11 loại nấm khác nhau gây ra bệnh lem lép hạt ở lúa như Pyricularia oryzae, Alternaria padwickii, Tilletia barclayana, Bipolaris oryzae, Phoma sp, Ustilagonoides virens… Trong các nguyên nhân gây ra lem lép hạt trên lúa thì nấm chính là tác nhân quan trọng nhất.

Lép đen là dấu hiệu bệnh đen lép hạt lúa gây ra do nấm. Các nấm gây hại trên hạt có vết màu tím đến tím sậm, màu nâu nhạt đến sậm. Khi độ ẩm không khí cao, bên ngoài các màu sắc này sẽ có lớp phấn trắng bao phủ ở trên.

2. Lem lép hạt do vi khuẩn

Vi khuẩn làm lúa bị lem lép hạt là khuẩn Pseudomonas glumae (hay Bukhoderia glumae) lưu tồn từ tàn dư của vụ trước hoặc tồn tại trong đất, nước. Khi lúa nhiễm khuẩn hạt sẽ thối đen hoặc xuất hiện vết bệnh trên vỏ hạt.

Lép vàng là triệu chứng bệnh gây ra do vi khuẩn. Khi lúa trổ, vỏ trấu mở ra, vi khuẩn sẽ tấn công vào bên trong hạt lúa. Những nhánh gié có hạt lúa nhiễm bệnh không thụ phấn được hạt sẽ bị lép, vỏ trấu không biến màu hoặc có màu vàng, xanh nhạt. Khi hạt vào chắc, các nhánh không bị bệnh, hạt nặng oằn xuống. Ngược lại các nhánh bị bệnh sẽ đứng thẳng mà bà con vẫn thường gọi là bắn máy bay. Khi tách vỏ trấu của hạt bị bệnh sẽ thấy phôi nhũ bị thối không vào hạt gạo được.

3. Lem lép hạt do côn trùng (nhện gié)

Nhện gié hại lúa thường sống trong các bẹ lá lúa. Khi mật độ nhện tăng cao, chúng có thể bò lên trên bông lúa chích hút các gié lúa đang phát triển, gây ra hiện tượng lúa mọc thẳng đứng và phần lớn số hạt bị lép.

Biện pháp phòng trừ  

- Chọn giống lúa kháng sâu, bệnh; xử lý hạt giống trước khi gieo trồng.

- Thau chua rửa mặn, khử độc hữu cơ cho đất;

- Gieo cấy đúng thời vụ với mật độ gieo cấy thích hợp;

- Bón phân đầy đủ và cân đối, cung cấp thêm các loại trung, vi lượng; phòng trừ tốt các loại côn trùng, nhện gié và các loại bệnh hại.

- Trong thực tế, tác nhân chính gây bệnh lem lép hạt trên lúa là do các loài vi sinh vật và nhện gié gây hại. Vì vậy, khi điều kiện thời tiết thích hợp cho bệnh hại và nhện gié thì phun phòng trừ bằng thuốc hóa học đặc trị cho từng loại đối thượng sâu bệnh hại; khi bệnh xuất hiện cần duy trì mực nước 2-3 cm trên mặt ruộng; sau đó sử dụng ngay thuốc bảo vệ thực vật nằm trong Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam để phun phòng trừ bệnh…

Lưu ý: Dùng thuốc Bảo vệ thực vật (BVTV) phun trừ bệnh hiệu quả nhất trước và sau khi lúa trỗ 3-5 ngày khi vi sinh vật chưa kịp ký sinh vào bông lúa, đồng thời cần tiến hành phun sớm, khi bệnh mới chớm phát sinh gây hại; sử dụng thuốc BVTV theo nguyên tắc “4 đúng”; nên luân phiên thay đổi thuốc giữa các lần phun, cần phun ướt đẫm phần thân và bông lúa; phun vào lúc chiều mát, tránh ảnh hưởng đến quá trình phơi màu của lúa.